«Ο μπαμπάς φοράει τα σουτιέν σου μερικές φορές», είπε η, τότε τεσσάρων χρονών, κόρη μου νωχελικά, καθώς εγώ δοκίμαζα εσώρουχα σε ένα πολυκατάστημα.
«Συγνώμη, τι είπες; Πότε;» ρώτησα, έκπληκτη.
«Όταν κοιμάσαι» απάντησε –και συνέχισε να περιγράφει πώς, κάποια Σάββατα πρωί, ο μπαμπάς της έβαζε ένα σουτιέν πάνω από το μπλουζάκι του και χοροπηδούσε πάνω στο τραμπολίνο των παιδιών. Επέμενε σε αυτή την ιστορία τόσο πολύ, που, αργότερα μέσα στη μέρα, ρώτησα διακριτικά τον άντρα μου, που είναι δάσκαλος, αν είχε ποτέ, για πλάκα, κάνει κάτι σχετικό με αυτό που περιέγραφε η μικρή. Δεν το είχε κάνει.
Γελάσαμε με το γεγονός, αλλά αισθάνθηκα ανήσυχη. Το να λέει ψέματα για να αποφύγει την τιμωρία ή για να πάρει ένα επιπλέον κομμάτι γλυκό – αυτό, μπορούσα να το καταλάβω. Αλλά η Μελίνα έλεγε συχνά ψέματα, για πλάκα, και μετά δεν παραδεχόταν ποτέ ότι οι ιστορίες που έβγαζε από το μυαλό της δεν ήταν αληθινές. Αναρωτήθηκα: Θα έπρεπε να επιμείνω στο θέμα της ειλικρίνειας, προκειμένου να μην εξελιχθεί σε παθολογική ψεύτρα; Ή να μην δώσω σημασία, για να μην καταπιέσω τη δημιουργικότητά της; Από ότι φαίνεται, το δεύτερο. Οι ειδικοί που συμβουλεύτηκα για το θέμα με αφορμή την τελευταία ιστορία της Μελίνας ήταν κάθετοι.
«Δεν υπάρχει τίποτα αφύσικο στο να λένε τα παιδιά φανταστικές ιστορίες» αναφέρει ο Μάικλ Μπρόντυ, Αμερικανός παιδοψυχίατρος. «Τα πολύ μικρά παιδιά δεν ξέρουν την διαφορά ανάμεσα στην αλήθεια και τη φαντασία.»
Στην πραγματικότητα, αυτός ο τύπος ψέματος μπορεί να είναι και θετική ένδειξη. «Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας με υψηλότερο IQ είναι πιο πιθανό να λένε ψέματα», εξηγεί η Άντζελα Κρόσμαν, τακτική καθηγήτρια ψυχολογίας στο John Jay College of Criminal Justice της Νέας Υόρκης, η οποία ερευνά αυτό το θέμα. Μάλιστα, η ικανότητα στο ψεύδος κατά την νηπιακή ηλικία μπορεί να συνδέεται και με ανεπτυγμένες κοινωνικές δεξιότητες στην εφηβεία.
Βεβαίως, δεν είναι όλα τα ψέματα που λένε τα παιδιά απλά και ασήμαντα γεγονότα με τα οποία πρέπει κανείς να γελάει – και βέβαια, όλοι οι γονείς θέλουν τα παιδιά τους να είναι ειλικρινή και να έχουν αξίες μεγαλώνοντας. Έτσι, το να ξέρει κανείς τις ...αναλήθειες που λένε τα παιδιά σε κάθε ηλικία και τους λόγους για τους οποίους συμβαίνει αυτό, μπορεί να βοηθήσει τους γονείς να κατευθύνουν τα παιδιά τους προς το επίπεδο της ειλικρίνειας που αρμόζει στην κάθε ηλικία που διανύουν.
ΝΗΠΙΑ: ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΨΕΜΑΤΑ
Είναι συνήθως προφανές όταν ένα από τα δύο δίδυμα του Σταύρου, ο Νικόλας και ο Λευτέρης, έχει λερώσει την πάνα του. Το θέμα είναι να εντοπίσεις ποιος από τους δύο. «Αν τους ρωτήσεις, και οι δύο θα σου πουν ταυτόχρονα το όνομα του άλλου», λέει ο μπαμπάς Σταύρος. «Θέλουν να αποφύγουν τη διαδικασία της αλλαγής της πάνας, οπότε λένε ψέματα».
Τέτοια ιδιοτελή ψέματα είναι από τα πρώτα είδη ψεύδους που δοκιμάζουν πολλά νήπια. Όπως μπορεί να σας πει οποιαδήποτε μαμά νηπίου, παιδιά ηλικίας τριών ετών, ή ακόμα και δύο, λένε πού απλά ψέματα, είτε για να αρνηθούν ότι έχουν κάνει κάτι ή προκειμένου να κερδίσουν κάτι.
Δεν έχει νόημα να τιμωρήσει κανείς ένα νήπιο για ...διαστρέβλωση της αλήθειας, από την στιγμή που δεν καταλαβαίνουν ότι αυτό που κάνουν δεν είναι σωστό. «Αν ένα δίχρονο τραβήξει την ουρά της γάτας και μετά πει ότι το έκανε ο φανταστικός φίλος του, η καλύτερη απάντηση είναι να πείτε «Και η γατούλα έχει συναισθήματα και πονάει όταν κάποιος της τραβάει την ουρά», λέει η Ελίζαμπεθ Μπέργκερ, Αμερικανίδα παιδοψυχίατρος και συγγραφέας του βιβλίου "Raising Kids with Character" (Μεγαλώνοντας Παιδιά με Προσωπικότητα). «Μην μπείτε σε λογομαχία με το παιδί προκειμένου να το κάνετε να παραδεχτεί ότι αυτό το έκανε.» Μία ακόμα καλύτερη στρατηγική είναι να αποφύγετε εξαρχής την αναμέτρηση. «Αντί να ρωτήσετε: «Έσπασες το βάζο;» πείτε απλά «Κοίτα, έσπασε το βάζο» εξηγεί ο Δόκτωρ Μπρόντυ. «Αν κατηγορήσετε το παιδί σας με θυμωμένο ύφος, το πιθανότερο είναι ότι θα εισπράξετε ένα ψέμα.»
ΠΑΙΔΙΑ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ – ΜΙΚΡΑ ΑΝΘΡΩΠΑΚΙΑ, ΜΕΓΑΛΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ
H ιστορία της κόρης μου, της Μελίνας, για τον μπαμπά της που φορούσε το σουτιέν μου, είναι χαρακτηριστική της ... χαλαρής σχέσης που έχουν τα παιδιά τριών έως πέντε ετών με την πραγματικότητα. Αυτή είναι η ηλικία των φανταστικών φίλων, των φαντασμάτων, των τεράτων και των ουράνιων τόξων που μιλάνε. Παρόλο που πρόσφατα τις εγκατέλειψε, η τετράχρονη Δανάη, είχε όχι μία αλλά οκτώ φανταστικές αδελφές, κάθε μία με όνομα, ημερομηνία γέννησης και ιστορία. «Οι αδελφές της έκαναν πράγματα που η Δανάη δεν μπορούσε να κάνει, όπως το να φοράει κάθε μέρα ροζ φουστάνια», λέει ο πατέρας της.
Για τα παιδιά προσχολικής ηλικίας, οι φανταστικές ιστορίες μπορεί να είναι απλά για παιχνίδι, ή μερικές φορές να εκφράζουν ευσεβείς πόθους. Και δεν είναι ασυνήθιστο για μικρά παιδιά να επιμένουν, όπως έκανε η Δανάη, ότι ο φανταστικός τους κόσμος είναι αληθινός. «Δεν είναι στην πραγματικότητα ένα ψέμα» λέει η Δρ. Μπέργκερ. «Αυτό που το παιδί εννοεί όταν λέει «είναι αληθινός» είναι το πόσο ζωντανός, ενδιαφέρον και σημαντικός είναι για το παιδί ο φανταστικός του φίλος.
Αν κάποια συγκεκριμένη, τέτοιου τύπου, φανταστική ιστορία σας προβληματίζει, είναι σημαντικό να δείτε τα πράγματα στην πραγματική τους διάσταση. «Αν ένα παιδί φαίνεται χαρούμενο και έχει πραγματικές σχέσεις με τους σημαντικούς ανθρώπους στη ζωή του, δεν θα ανησυχούσα για τις φαντασιώσεις του. Αυτό έκαναν τα παιδιά όταν δεν υπήρχε η τηλεόραση» επισημαίνει η Δρ. Μπέργκερ. Να θυμάστε ότι κάτι που μοιάζει εξωπραγματικό στους ενήλικες, μπορεί απλά να είναι ό τρόπος που κάποια παιδιά επεξεργάζονται νέες ιδέες. Μόλις η Δανάη έμαθε ότι ο ένας παππούς της είχε πεθάνει πριν εκείνη γεννηθεί, αρκετές από τις φανταστικές αδελφές της, άρχισαν επίσης να «πεθαίνουν». «Και, για εβδομάδες, το ανέφερε αυτό σαν ένα πολύ καθημερινό γεγονός» θυμάται η μητέρα της. «Αφού, οι φίλοι μας άρχισαν να κάνουν πλάκα και να λένε ότι μάλλον είχε πέσει ... επιδημία!»
ΠΑΙΔΙΑ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ: ΕΧΟΥΝ ΤΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ΤΟΥΣ
Ο Κώστας, οκτώ ετών, και ο αδελφός του ο Φάνης, έξι ετών, αρνούνταν ότι σούφρωσαν το βραχιολάκι της μικρής αδελφής τους από το μαιευτήριο, που η μητέρα τους είχε κρατήσει για ενθύμιο. «Τους φώναξα, προσπάθησα να τους δελεάσω και να τους επιβάλλω τιμωρία μέχρι να ομολογήσουν ποιος το έκανε» λέει η μητέρα τους. Μερικά λεπτά αργότερα ο Φάνης ομολόγησε, αλλά όταν η μητέρα του ζήτησε λεπτομέρειες, τον έπιασε πανικός. «Δεν πήρα τίποτα», είπε τελικά «Απλά ήθελα να σταματήσετε να μας ρωτάτε». Τότε ο Κώστας, ο πραγματικός «ένοχος», έβαλε τα κλάματα.
Η προσπάθεια του Φάνη να πάρει επάνω του το φταίξιμο για τον αδελφό του, σηματοδοτεί ένα σημαντικό βήμα ανάπτυξης: την ικανότητα να λες ένα «αθώο» ψέμα, το οποίο ωφελεί κάποιον άλλο, ή λέγεται για να μην πληγώσει τα συναισθήματα κάποιου άλλου. «Στην πραγματικότητα, τέτοιου είδους «αθώα» ψέματα δείχνουν κάποιου είδους κοινωνική επίγνωση και ευαισθησία» λέει η Δρ. Κρόσμαν.
Αλλά όπως δείχνει η «παράλειψη της αλήθειας» του Κώστα, τα παιδιά ηλικίας μεταξύ 5 και 8 ετών ακόμα, περιστασιακά, καταφεύγουν στα όχι και τόσο «αθώα» ψέματα. Τα παιδιά της ηλικίας αυτής το κάνουν για διάφορους κατανοητούς –και καμιά φορά όχι τόσο επιλήψιμους- λόγους, όπως, για παράδειγμα, επειδή φοβούνται ότι θα απογοητεύσουν τους γονείς τους ή φοβούνται την τιμωρία που θα τους επιβληθεί, ή καμιά φορά, ακόμα και επειδή πιέζονται πέρα των δυνατοτήτων τους. Επομένως, πριν στείλετε τα παιδιά σας τιμωρία στο δωμάτιο τους ή τους απαγορεύσετε να δουν τηλεόραση για σήμερα, προσπαθήστε να καταλάβετε τους λόγους που τα οδήγησαν να πουν ψέματα και λάβετέ τους υπόψη σας.